Սույն հոդվածով «ԹեոԼաբ» գիտավերլուծական կենտրոնն անդրադառնում է Հռոմի Կաթոլիկ և Ուղղափառ (Օրթոդոքս) Եկեղեցիների միջև աստվածաբանական երկխոսության միասնական միջազգային հանձնաժողովի (Joint International Commission for Theological Dialogue between the Roman Catholic Church and the Orthodox Church) կողմից Ալեքսանդրիայում 2023 թ․ հունիսի 7-ին ընդունված «Ժողովականությունը և առաջնայնությունը երկրորդ հազարամյակում և այսօր» (Synodality and Primacy in the Second Millennium and Today) փաստաթղթին։   

Այստեղ մանրամասն կանդրադառնանք փաստաթղթի կառուցվածքին ու բովանդակությանը, կկատարենք փաստաթղթի բովանդակային և կառուցվածքային վերլուծություն՝ արժևորելով այն էկումենիկ երկխոսության խորապատկերին։     

Փաստաթուղթը հանդիսանում է «Ժողովականությունը և առաջնայնությունն առաջին հազարամյակի ընթացքում։ Դեպի ընդհանուր հասկացություն՝ Եկեղեցու միությանն ուղղված ծառայությանը» (Synodality and Primacy During the First Millennium։ Towards a Common Understanding in Service to the Unity of the Church) փաստաթղթի տրամաբանական շարունակությունը։ Ի տարբերություն Միասնական միջազգային հանձնաժողովի կողմից ընդունված նախորդ փաստաթղթերի1, որոնք Եկեղեցու միությունն արգելող խնդիրները քննարկում են հիմնականում աստվածաբանական հարցերի և եկեղեցական ավանդության շրջանակներում, «Ժողովականությունը և առաջնայնությունը երկրորդ հազարամյակում և այսօր» փաստաթուղթը վեր է հանում պատմաքաղաքական դրդապատճառները, որոնք երկրորդ հազարամյակում Եկեղեցիների միջև երկխոսության խաթարման պատճառ հանդիսացան։ Փաստաթղթում քաղաքական խնդիրների քննարկման նպատակն է՝ հիմնվելով պատմական փորձի վրա՝ երրորդ հազարամյակում ուղղորդել Եկեղեցու առաջնորդներին միջեկեղեցական հարաբերություններում ճիշտ դիվանագիտական քայլերի որդեգրման։ 

Փաստաթուղթը բաղկացած է չորս հիմնական մասերից։ Առաջին հատվածը 1054 թ․-ից (Եկեղեցու մեծ պառակտում կամ սխիզմ) մինչև 1438-1439 թթ․ (Ֆերարա-Ֆլորենցիայի ժողով) ընկած ժամանակաշրջանում Լատին և Հույն Եկեղեցիների միջև հարաբերությունների պատմական կարճ անդրադարձ է։ Փաստաթուղթը վեր է հանում միջեկեղեցական հարաբերությունների խաթարման հիմնական պատճառներն, ինչպիսիք են՝ Հռոմի Պապի՝ որպես հոգևոր և քաղաքական առաջնորդի ազդեցության տարածումը և ամրապնդումը, Խաչակրաց պատերազմները, Արևմտյան Եկեղեցու եպիսկոպոսական աթոռների հաստատումն Արևելքում, այնուհետև պապական հեղինակության անկումը 14-15-րդ դդ.2 և Եկեղեցու վերամիավորման փորձերի ձախողումը Ֆերարա-Ֆլորենցիայի ժողովում (§ 1.17-18)։    

Փաստաթղթի երկրորդ մասն ընդգրկում է Բարենորոգումից (Ռեֆորմացիայից) (1517 թ․) մինչև 18-րդ դար ընկած ժամանակահատվածը։ Բարենորոգումով (Ռեֆորմացիայով) սկսվեց սինոդալ (ժողովական) Եկեղեցու մոդելի զարգացման հաջորդ փուլը։ Բողոքական գաղափարախոսությունը խթանեց Եկեղեցու սինոդալ (ժողովական) հեղինակության մոդելի տարածմանը ոչ միայն Արևմուտքում3, այլև Արևելքում4 (§ 2.1)։ Փաստաթուղթն անդրադառնում է նաև 16-18-րդ դդ.5 մի շարք Արևելյան Եկեղեցիների միավորմանը Հռոմեական Եկեղեցու հետ և նկարագրում այն որպես ոչ միայն կրոնական, այլև քաղաքական հանգամանքների արդյունք6 (§ 2.6)։         

Փաստաթղթի երրորդ գլուխը գրեթե ամբողջությամբ նվիրված է Վատիկանի I ժողովին։ Ժողովը բնութագրվում է որպես փորձ՝ մի կողմից, վերականգնելու Կաթոլիկ Եկեղեցու հեղինակությունը, մյուս կողմից՝ բարելավելու միջեկեղեցական հարաբերություններն Ուղղափառ Եկեղեցու հետ։ Վերջին՝ չորրորդ մասում, արժևորվում են աստվածաբանական նոր մոտեցումները՝ «եկեղեցի» հասկացության, եկեղեցական ավանդության, ծեսի, միջեկեղեցական հարաբերությունների և աստվածաբանական այլ հարցերի շուրջ (§ 4.3-5)։ Ակնհայտ է, որ նոր մեթոդների որդեգրումը նոր փուլ հանդիսացավ էկումենիկ հարաբերություններում 20-21-րդ դարերում7։ Որպես ամփոփում՝ Հանձնաժողովը մեկ անգամ ևս շեշտում է Կաթոլիկ և Ուղղափառ (Օրթոդոքս) Եկեղեցիների կողմից  «ժողովականություն» տերմինի լիարժեք ըմբռնման անհրաժեշտությունը, և ամենից կարևորը՝ դրա կիրառումը եկեղեցական կյանքում։   

Արժևորելու համար «Ժողովականությունը և առաջնայնությունը երկրորդ հազարամյակում և այսօր» փաստաթուղթը՝ նախևառաջ այն պետք է դիտվի Հռոմի Կաթոլիկ և Ուղղափառ Եկեղեցիների միջև աստվածաբանական երկխոսության միասնական միջազգային հանձնաժողովի կողմից մինչ օրս ընդունված էկումենիկ փաստաթղթերի համատեքստում։ Աստվածաբանական հարցերի քննարկումը պատմաքաղաքական տեսանկյունից թույլ է տալիս վեր հանելու եկեղեցական հեղինակությունների կողմից որդեգրած սխալ քաղաքականության բացասական հետևանքները և, հետևաբար, նոր մոտեցումներ որդեգրել՝ պատմական անհաջող փորձը հաղթահարելու ուղղությամբ։ Ակնհայտ է, որ ներկայում չենք կարող փաստել, որ ներեկեղեցական կյանքում ժողովականությունը դրսևորվում է իր ամբողջության մեջ, սակայն հիշյալ փաստաթղթով թե՛ Կաթոլիկ և թե՛ Ուղղափառ (Օրթոդոքս) Եկեղեցիների ներկայացուցիչները համաձայն են, որ ժողովականության և առաջնայնության ճիշտ ներդաշնակությունը եկեղեցական կյանքում ծառայում է  Եկեղեցու միության գաղափարին։