Ջովաննի Գասպարո, «Բաղդասարի խնջույքը», 70 X 150 սմ, կտավ, յուղաներկ, 2009 թ., մասնավոր հավաքածու, Հռոմ
27.03.2022
Ա. Հին ուխտ
Շատ քրիստոնյաներ «Մի սպանիր» պատվիրանը (Ելք 20։13) ընկալում են որպես պատերազմի արգելք։ Այդպես է հնչում պատվիրանի հունարենից հայերեն բառացի թարգմանությունը, սակայն գիտենք, որ տասը պատվիրանները Մովսեսին տրվել են հին եբրայերենով։ Փորձենք պարզել, թե ինչպե՞ս է հնչել այդ պատվիրանը բնագրով և ի՞նչ իմաստային նրբերանգներ է ունեցել։ Լեզվաբանության և աստվածաբանության դոկտոր, ազգությամբ հրեա Լեոնիդ Մացիխն այդ մասին հետաքրքիր տեղեկություններ է հայտնում. «Ներկայիս և բիբլիական շրջանի եբրայերենում եղել է քերականական ձև, որը չկա արդի մի շարք լեզուներում, այդ թվում ռուսերենում, բայց կա ասենք անգլերենում՝ ժխտական իմպերատիվը։ You do not մի արա դա, մի վարվիր այդպես։ Այդ ժխտական «մի» նախածանցի հոմանիշը եբրայերենում «ալ»-ն է։ Բայց տասը պատվիրաններում «ալ» նախածանցի փոխարեն դրված է «լո» նախածանցը, որն ավելի շուտ հորդորի իմաստ ունի, քան արգելքի։ Աստված չի արգելում մարդկանց, այլ հորդորում է և դա ահռելի տարբերություն է։ Բացի այդ սխալ կերպով «մի սպանիր» թարգմանվող պատվիրանը չի արգելում սպանությունն ընդհանրապես։ Եբրայերենում սպանություն բառի տվյալ գրառման եղանակը բառացիորեն նշանակում է «միտումնավոր, հանցագոր, կամավոր սպանություն չարությամբ»։
Այսպիսով, Աստված հորդորում է չկատարել շահադիտական սպանություն, չկատարել հանցագործություն, քանի որ դրանով մարդը չար արարք գործած կլինի։ Իսկ ո՞ր դեպքերում է Աստված թույլատրում սպանությունը։ Նման թույլտվություն-հրահանգները Աստվածաշնչում բազմաթիվ են.
«Արդ, լսիր Տիրոջ պատգամները։ Այսպես է ասում զորությունների Տերը. «Հիմա Իսրայելի դեմ Ամաղեկի արածների համար վրեժ եմ լուծելու։ Նա փակեց իսրայելացիների ճանապարհը, երբ նրանք Եգիպտոսից դուրս էին գալիս։ Արդ, գնա և կոտորիր ամաղեկացիներին և հարիմացիներին և ոչնչացրու այն ամենը, ինչ նրանց է պատկանում։ Նրանցից ոչ ոք չպետք է փրկվի։ Կկոտորես նրանց ու կոչնչացնես բոլորին՝ տղամարդ լինի, թե կին, երեխա լինի, թե կաթնակեր մանուկ, արջառ ու ոչխար, ուղտ ու ավանակ» (1 Թագ. 15։2-3)։
«Կռուի պատրաստ քառասուն հազար սպառազինեալներ անցան Տիրոջ առջեւ՝ պատերազմելու Երիքով քաղաքի դէմ» (Հեսու, 4։13)։
Որպեսզի տպավորություն չստեղծվի, թե Աստված դեմ է անհատական սպանությանը, բայց թույլատրում է պատերազմել, Սուրբ Գրքից մեջբերենք մի քանի հատվածներ, որտեղ Աստված թույլատրում է նաև առանձին անհատների սպանություն, որպես պատժի միջոց.
«Եթէ որևէ մարդ հարվածի մեկին, և սա մահանա, ապա հարվածողը մահապատժի թող ենթարկվի» (Ելք 21:12):
Այս դրվագում հստակ առկա են սեփական դրդապատճառներից մարդասպանության անթույլատրելիությունը և միաժամանակ, որպես պատիժ, հանցագործ մարդուն սպանելու թույլտվությունն Աստծո կողմից։ Առաջին դեպքում սպանությունն Աստծո կողմից արգելված հանցանք է, երկրորդ դեպքում սպանությունն Աստծո կողմից թույլատրված և խրախուսվող արդարադատություն է։ Առաջին դեպքում՝ չսպանելու հորդոր, երկրորդ դեպքում՝ սպանելու խրախուսում.
«Ով որ կենակցի անասունի հետ, նրան մահապատժի ենթարկեցէ՛ք» (Ելք 22:19)։
«Այն տղամարդը, որ կպառկի իր հոր կնոջ հետ, կբացի իր հոր ամոթույքը։ Երկուսն էլ թող մահվան դատապարտվեն, քանի որ նրանք ամբարշտացել են և մահապարտ են» (Ղևտ. 20:11)։
Աստված ոչ միայն թույլատրում է սպանել որոշ հանցանքներ կատարողներին, այլև որոշ դեպքերում նաև պատվիրում է վրիժառու լինել.
Տերը խոսեց Մովսեսի հետ և ասաց.
«Իսրայելացիների վրեժը մադիանացիներից ա՛ռ և դրանից հետո միացի՛ր քո ժողովրդի մեռելներին»։
Մովսեսը, դիմելով ժողովրդին, ասաց. «Ձեր միջից մարդկանց զինեցէ՛ք, որ պատերազմեն մադիանացիների դեմ Տիրոջ առաջ, որպեսզի լուծվի մադիանացիների դեմ Տիրոջ վրեժը (Թվոց 31:1-3)։
Երկրորդ թագավորաց 20-րդ գլուխն ամբողջապես նվիրված է պատերազմ վարելու Աստծո կողմից թույլատրելի միջոցներին ու եղանակներին։ Այս գլխում Աստված Ինքն է հորդորում կռվել ու քաջ լինել, հստակ ցուցումներ է տալիս հոգևորականներին, սպաներին և զինվորականներին, թե նրանցից ով ինչ պետք է անի։
Աստվածաշնչի մեկ այլ տեղում կարդում ենք.
«Տէրը քեզ ճանապարհ դրեց՝ ասելով. «Գնա՛ եւ ինձ դէմ մեղանչած Ամաղէկի ժողովրդին կոտորի՛ր, պատերա՛զմ մղիր, մինչեւ որ բնաջնջես նրանց» (Ա.Թգ 15:18)։
Նման դրվագները Հին Կտակարանում այնքան շատ են, որ նպատակահարմար չէ բոլորը հիշատակել։ Մեջբերեցինք միայն մի քանիսը այն ընթերցողների համար, որոնք թերևս ծանոթ չեն Հին Կտակարանին, հնարավորություն տալով նրանց պատկերացում կազմել պատերազմին և սպանությանը վերաբերող Աստծո պատվիրաններին։
Բայց որքանո՞վ են Հին Ուխտի այդ պատվիրանները համահունչ Քրիստոսի կողմից մարդկանց հետ կնքված Նոր Ուխտին և արդյո՞ք դրանք չեն հակասում Քրիստոսի քարոզած ներողամտությանը։ Արդյո՞ք Քրիստոսի զոհաբերմամբ մեզ տրված Սուրբ Հոգու շնորհը չի լուծարում Հին Ուխտի օրենքի բեռը և այն ամենը, ինչ ասվեց մարգարեների միջոցով։ Լսենք, թե ինչ է այս մասին ասում Քրիստոս.
«Մի՛ կարծէք, թէ Օրէնքը կամ մարգարէներին ջնջելու եկայ. չեկայ ջնջելու, այլ՝ լրացնելու: Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ. մինչեւ որ երկինք ու երկիր անցնեն, մի յովտ իսկ, — որ մի նշանախեց է, — Օրէնքից եւ մարգարէներից չի անցնի, մինչեւ որ այս բոլորը կատարուի: Ով որ այս պատուիրաններից, փոքրերի՛ց անգամ մի բան կը ջնջի եւ մարդկանց այդպէ՛ս կ՚ուսուցանի, երկնքի արքայութեան մէջ փոքր պիտի համարուի. իսկ ով կը կատարի եւ կ՚ուսուցանի, երկնքի արքայութեան մէջ նա մեծ պիտի համարուի: Բայց ասում եմ ձեզ, որ, եթէ ձեր արդարութիւնը աւելի չլինի, քան օրէնսգէտներինը եւ փարիսեցիներինը, երկնքի արքայութիւնը չէք մտնի» (Մատթ. 5։17)։
Հաճախ կարելի է լսել այն տեսակետը, թե Հին Կտակարանում հրեաների միջոցով մարդկությանը տրված պատվիրանները Հայր Աստծուց էին, մինչդեռ Քրիստոսի կողմից Նոր Ուխտով տրված պատվիրանները տարբեր են, և հաճախ հակասում են Հին Կտակարանի խստասրտությանը։ Արդյո՞ք Աստված կարող է փոփոխել նախապես Իր կողմից տրված պատվիրանները, փոխարինել դրանք այլ պատվիրաններով։ Աստծո փոփոխականության մասին թեզը արմատապես հակասում է Ընդհանրական Եկեղեցու Սուրբ Երրորդության վերաբերյալ վարդապետությանը, համաձայն որի չի կարող որևէ հակասություն կամ փոփոխություն լինել Սուրբ Երրորդության ներսում։ Պատարագի ժամանակ, Հավատո հանգանակն ընթերցելուց հետո հավելում ենք Հայ Առաքելական Եկեղեցու կողմից սահմանված նզովքները, որոնք վերաբերում են Սուրբ Երրորդության ճշմարիտ դավանանքից հեռացողներին.
«Իսկ նրանք, ովքեր կասեն, թե եղել է ժամանակ, երբ չի եղել Որդին, կամ թե եղել է ժամանակ, երբ չի եղել Սուրբ Հոգին, կամ թե ոչնչից եղան, և ովքեր Աստծո Որդուն այլ էություն կդավանեն և Սուրբ Հոգուն այլ և կասեն, թե Նրանք ենթակա են փոփոխության և այլայլման, այդպիսիններին նզովում է Կաթողիկե և Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին»։
Հին Կտակարանում ևս Աստված ուղղակիորեն վկայում է Իր անփոփոխ լինելու մասին.
«Ահա Ես եմ ձեր Տեր Աստվածը և չեմ փոխվի» (Մաղ. 3։6)։
Նույնի մասին է վկայում նաև Նոր Կտակարանը։ Հակոբոս տեառնեղբոր ընդհանրական թղթում կարդում ենք.
«Քանի որ ամեն բանի շնորհ և ամեն կատարյալ պարգև վերևից է՝ իջած լույսի Հորից, Որի մեջ չկա փոփոխում, կամ էլ փոփոխման ստվեր» (Հակ. 1։17)։
Այն մասին, որ Որդին չի կարող Հոր կամքին հակասող կամ այդ կամքից շեղվող որևէ բան անել, վկայում է ինքը՝ Քրիստոս.
«Իմ Հայրը մինչև այժմ գործում է, ուրեմն Ես ևս գործում եմ» (Հովհ. 5։16)։
«Ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, մարդու Որդին ինքն իրենից ոչինչ չի կարող անել, այլ անում է այն, ինչ տեսնում է, թե Հայրը կատարում է, որովհետև, ինչ որ Հայրն է անում, նույնը նրա նման և Որդին է գործում» (Հովհ. 5։19)։
Ի հեճուկս նրանց, ովքեր պնդում են, թե Հայր Աստված դատապարտում է ու պատժում, մինչդեռ Քրիստոս ներում է և չի դատում որևէ մեկին, մեջբերենք Քրիստոսի վկայությունը.
«Սակայն Հայրը ոչ մեկին չի դատում, այլ ամեն դատաստան տվել է իր Որդուն, որպեսզի ամենքը պատվեն Որդուն, ինչպես պատվում են Հորը» (Հովհ. 5։22-23)։
Քրիստոս հավելում է.
«Ով Որդուն չի պատվում, չի պատվում նաև Հորը՝ Նրան առաքողին» (Հովհ. 5։23)։
Հետևապես որևէ մեկը չի կարող համարվել քրիստոնյա, եթե պատվում է Որդուն, բայց չի պատվում Հորը, կամ ընդունում է ավետարանական պատվիրանը և մերժում Հին Կտակարանի պատվիրանները։
Քրիստոնյան չի կարող կասկածի տակ դնել Քրիստոսի խոսքը և պարտավոր է ընդունել Նրա վկայությունը.
«Ես և Իմ Հայրը մի ենք» (Հովհ. 10։30)։
Ուստի, անկարելի է որևէ հակասություն տեսնել Հոր և Որդու, Հին և Նոր ուխտերի միջև և խմբագրել Հին Կտակարանը ավետարանի ոգով։ Քրիստոս Ինքն է վկայում, որ որևէ խոսք հնարավոր չէ ջնջել Աստվածաշնչից.
«Եվ հնարավոր չէ որ Գիրքը ջնջվի» (Հովհ. 10։35)։
Քրիստոս մշտապես վկայում էր, թե այն ամենն, ինչ անում է, ներշնչված է Հոր կողմից և կատարվում է Հոր զորությամբ.
«Բազում բարի գործեր ցույց տվի ձեզ իմ Հորից» (Հովհ. 10։31)։
Ղազարոսին հարություն տալուց առաջ Քրիստոս բացականչում է.
«Հայր, գոհություն եմ տալիս քեզ, որ ինձ լսեցիր, և ես գիտեի, որ ամեն ժամ լսում ես ինձ, բայց այս անում եմ շուրջ կանգնած այս ժողովրդի համար, որպեսզի հավատան, որ դու ինձ ուղարկեցիր» (Հովհ. 11։41-42)։
Այն, որ որևէ հակասություն չկա Հին և Նոր ուխտերի միջև երևում է նաև Քրիստոսի հետևյալ խոսքից.
«Եթե մեկը ինձ ծառայի, նրան կպատվի իմ Հայրը» (Հովհ. 12։26)։
Հայր Աստված ևս վկայում է Որդու մասին, երբ Քրիստոս աղաղակում է.
«Հայր փառավորիր Քո անունը։ Երկնքից մի ձայն եկավ՝ Եվ փառավորեցի և դարձյալ պիտի փառավորեմ» (Հովհ. 12։28).
Երբ Քրիստոս մկրտվում է, Նրա վրա է իջնում Սուրբ Հոգին աղավնու կերպարանքով, իսկ Հայր Աստված ի լուր ամենքի վկայում է Որդու մասին։
«Եվ երբ Հիսուս մկրտվեց, իսկույն ջրից դուրս ելավ. և ահա երկինքը բացվեց նրան, և նա տեսավ Աստծո Հոգին, որ իջնում էր ինչպես աղավնի և գալիս էր իր վրա։ Եվ ահա՝ մի ձայն երկնքից, որ ասում էր. «Դա է իմ սիրելի Որդին, որն ունի իմ ամբողջ բարեհաճությունը» (Մատթ.3։16-17)։
Հոր ամբողջ բարեհաճությունն ունեցող Որդին, Որը ամեն բան անում է Հոր կամքով ու Հոր զորությամբ, Հորից ծնված Որդին չի կարող հակասել Հորը, ինչպես չի կարող հակասել Հոր կամքին նաև Հորից բխող Սուրբ Հոգին։ Մկրտության ավետարանական այս նկարագրության մեջ առկա են թե՛ Հայրը, թե՛ Որդին, թե՛ Սուրբ Հոգին և մկրտության խորհրդածեսով Աստված ցույց տվեց մեզ Սուրբ Երրորդության անքակտելի և անփոփոխելի միասնությունը։ Տեղին է հարցնել. եթե Հայրը, Որդին և Սուրբ Հոգին լիովին համերաշխ են և որևէ հակասություն չկա Հին և Նոր Կտակարանների պատվիրանների միջև, ապա ինչպե՞ս միաժամանակ կիրառել Հին Կտակարանի՝ անհավատների դեմ պատերազմներ մղելու հրահանգները, և Քրիստոսի՝ թշնամուն ներելու և ապտակի դեպքում նրան մյուս այտը պարզելու պատվիրանը։
Թյուրիմացությունը հենց այս երկուսը միաժամանակ կիրառելու մտայնությունից է առաջանում, մինչդեռ Աստվածաշնչում հստակ նշվում է, թե որ դեպքերում է պետք պատերազմել, իսկ որ դեպքերում ներել։ Արդեն անդրադարձանք Հին Կտակարանում առկա այն դրվագներին, որտեղ Աստված թույատրում է պատերազմել ժողովուրդների դեմ և սպանել առանձին անհատների։ Այժմ անդրադառնանք ավետարանական ներման պատվիրաններին և փորձենք հասկանալ, թե ինչպես կարելի է կիրառել Ավետարանի պատվիրանը՝ չուրանալով Հին Կտակարանի պատվիրանները։
Շարունակելի…
Հեղինակ՝ Մհեր Բեյլերյան,
Գրվել է 2020 թ. հուլիս ամսին