Գրիգոր Նազիանզացին դեռ IV դարում սահմանել է, թե ով կարող է աստվածաբանել, և թե ինչ հատկանիշներով պետք է օժտված լինի անձը, որպեսզի կարողանա խոսել Աստծո մասին ուղղադավանության դիրքերից¹։ IV դարում նրա հիմնական թիրախը «կեղծ աստվածաբաններն» էին։ Այսօր էլ հայաստանյան իրականության մեջ ունենք այդ խնդիրը. աստվածաբանի կրթություն չստացած, կամ թեկուզ աստվածաբանի կրթություն (թերի կամ լրիվ) ստացած ամեն անձ չէ, որ իրավունք ունի կոչվելու աստվածաբան, անգամ՝ աստվածաբան-հետազոտող, ավելին, ուղղադավանության շրջանակից դուրս մտքեր հայտնելով՝ դրանք համարել և մատուցել որպես քրիստոնեական աստվածաբանություն։ Այս առումով Նազիանզացու՝ դարեր առաջ հայտնած անհանգստությունը «կեղծ աստվածաբանների» վերաբերյալ խիստ արդիական է և մտահոգիչ։

Մյուս կողմից, աստվածաբանելու համար միշտ չէ, որ պարտադիր է եղել ակադեմիական կամ համալսարանական կրթությունը, ինչպես օրինակ, Աթոս լեռան վանականներց Ս. Պորֆիրոսի կամ Ս.Պաիսիոսի դեպքում, որոնք կարդում էին Սուրբ Գիրքը, տեղյակ էին Եկեղեցու հայրերից ոմանց գործերից միայն, բայց աստվածաբանում էին անկաշկանդ, այսինքն՝ խոսում էին Աստծո մասին, բացատրում էին քրիստոնեությունը, քանի որ նրանց տրված էր Շնորհը և օժտված էին Գրիգոր Նազիանզացու նշած հոգևոր հատկանիշներով։

Աստվածաբանական ուսումնասիրություն անելու համար, սակայն, պարզ բան է, որ անհրաժեշտ է ակադեմիական կրթություն, առանց որի ուսումնասիրությունը պարզապես զուրկ կլինի գիտականությունից։ Այսօր ակադեմիական պատշաճ կրթություն և համապատասխան գիտելիքներ ունեցող աստվածաբանության ուսումնասիրողը կարող է և պետք է աստվածաբանի՝ բացատրելով քրիստոնեական հավատքի սկզբունքները, «գեներացնելով» աստվածաբանություն։ Քրիստոնյա աստվածաբանների աստղաբույլի մեծամասնությունը բոլոր դարերում եղել է տվյալ դարի, ժամանակաշրջանի լավագույն աստվածաբանական դպրոցների և համալսարանների շրջանավարտ։ Ավելին, որքան ձգվում է քրիստոնեական եկեղեցու պատմությունը, որքան ավելի ու ավելի է մեծանում ու հարստանում աստվածաբանության և աստվածաբանելու հավաքական փորձը, այնքան ավելի է աստվածաբանը հենվում նախորդների փորձի վրա, այսինքն՝ աստվածաբանելիս կատարում է նաև հետազոտական աշխատանք, կամ, եթե կուզեք, հետազոտական աշխատանքի արդյունքը վերածում է աստվածաբանության։ Բերենք օրինակ ժամակակակից ծիսական աստվածաբանությունից։ Ուղղափառ աստվածաբան Ալեքսանդր Շմեմանն (1921-1983) իր «Ջրով և Հոգով»² գրքում բացատրում է քրիստոնեական մկրտությունը՝ ոչ միայն հենվելով Սուրբ Գրքի և Եկեղեցու հայրերի գործերի վրա, այլև մանրակրկիտ ուսումնասիրում է հին ծիսամատյաններում պահպանված մկրտության ձևերն ու կառուցվածքները, և իր ուսումնասիրության ու արդեն եղած բացատրությունների սինթեզի միջոցով՝ բացատրում է մկրտության բովանդակությունը XX դարի մարդուն։

Այսօր էլ ժամանակակից աստվածաբանության «գեներացիան» հիմնականում կատարվում է ակադեմիական կրթություն ստացած մասնագետների կողմից, որոնք ստեղծում են նոր տերմիններ, նոր փիլիսոփայական և աստվածաբանական մոդելներ։ Օրինակի համար, Վատիկանի երկրորդ ժողովից հետո Կաթոլիկ եկեղեցում հասունացավ աստվածաբանության պարադոքսալ լինելու մասին տեսությունը, որը մինչ օրս մնում է «թրենդային»: Ըստ այս տեսության, քրիստոնեական հավատքի ճշմարտությունները տրամաբանության համար անլուծելի պարադոքս են, այսինքն՝ ճշմարտությունը պարադոքսալ է։ Այսպես՝ Սուրբ Երրորդությունը երեք է, բայց մեկ, Քրիստոսը և՛ մարդ է և Աստված, մարդը հոգի է և մարմին, և այլն։ Իրականում նոր բան չի ասվում, բայց ասվում է նորովի՝ նոր ժամանակներում ապրող մարդու համար։ Քրիստոնեական հավատքի պարադոքսալ լինելն էլ ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ կարթագենյան հայր Տերտուլիանոսի «հավատում եմ, քանի որ աբսուրդ է» արտահայտության ժամանակակից փաթեթավորումը՝ թելադրված պոստմոդեռնիստական փիլիսոփայական և աշխարհայացքային սկզբունքներով։

Հենց այս նոր ժամանակներում ապրող մարդու համար էլ այսօր Հայաստանում կարիք ունենք, որ ակադեմիական պատշաճ կրթություն ստացած աստվածաբանության ուսումնասիրողները ոչ միայն զբաղվեն հետազոտությամբ, այլև «գեներացնեն» աստվածաբանություն՝ ուղղադավանության շրջանակներում, ասել է թէ՝ իրենց հետազոտական աշխատանքը ծառայեցնեն քրիստոնեական հավատքի ճշմարտությունները նորովի բացատրելուն։