ԱԿԱԴԵՄԻԱԿԱՆ ԱՍՏՎԱԾԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ
(ՄԱՍ Ե)

Ո՞րն է աստվածաբանական խնդիրը/պրոբլեմը

Աստվածաբանության «գեներացիայի» և քրիստոնեական ճշմարտությունները նորովի բացատրելու համար ամենաէականը, թերևս, աստվածաբանական խնդրի/պրոբլեմի ձևակերպումն է։ Այս առումով գիտական թեմաների ընտրության հարցում աստվածաբանություն գիտակարգի տարբեր ճյուղերի միջև նախապատվության անհամաչափություն է նկատվում: Սովորաբար նախապատվություն է տրվում հայրաբանական, մատենագրական, երբեմն բարոյախրատական թեմաներին, ինչպես օրինակ՝ Գրիգոր Տաթևացու, Ներսես Շնորհալու, Գրիգոր Նարեկացու կյանքն ու հայացքները, կամ վերջիններիս մատենագրությունը, կամ, ասենք, Մխիթար Գոշի առակների բարոյախրատական տարրը, որոնք գրեթե նորույթ չեն պարունակում։ Այսպիսի թեմաները հիմնականում աստվածաբանական խնդիր/պրոբլեմ չեն ձևակերպում, թեև կարող են և պարտավոր են, և ստացվում է, որ հայրաբանական կամ մատենագրական թեմաները, որոնք կարծես թե անցյալի ուսումնասիրությանն են միտված, դառնում են պարզապես ինքնանպատակ՝ ոչ միայն բացարձակապես չկամրջվելով ժամանակակից աշխարհում արդի խնդիրների հետ, չծառայելով այդ խնդիրների առաջացման խորքային ուսումնասիրությանն ու չառաջարկելով մերօրյա քրիստոնյային հնարավոր պատասխաններ, այլև անգամ չառաջարկելով անցյալի օբյեկտիվ ռեկոնստրուկցիա կամ հին ճշմարտությունների նորովի լուսաբանում։

Իսկ որո՞նք են աստվածաբանական խնդիրները/պրոբլեմները։ Հարցին պատասխանելու համար նախ պետք է հասկանանք, որ աստվածաբանությունը վաղուց դուրս է եկել լոկ մետաֆիզիկայի ուղղահայաց ծիրից՝ անցնելով ավելի օյկոնոմիկ, ասել է թե՝ մարդակենտրոն, հասարակակենտրոն հորիզոնական տիրույթ։ Փոխվել է աստվածաբանության վեկտորը. այն այլևս չի ձգվում միայն վերևից ներքև, այլ նաև ներքևից վերև և տեղակայվում է հորիզոնական կապերի հարթության մեջ։ Մեր ժամանակներում որպես աստվածաբանական պրոբլեմ կարելի է դիտարկել, ասենք, հակադրությունը և կոնֆլիկտը, կամ գոյաբանական ճգնաժամը, միայնությունը և դրա հաղթահարումը, պատերազմն ու խաղաղությունը աստվածաբանության տեսանկյունից, խոնարհության՝ որպես առաքինության հնարավորությունը սեկուլյար աշխարհում, սրբության ընկալումներն ու կենդանի սրբերի բնորոշումն այսօր, ծեսի պոլիֆոնիան սփյուռքում և դրա նպատակահարմարությունը, միսիոներության նոր մոդելների մշակումը և այլն, և այլն։ Խնդիրները ժամանակակից հասարակության ու արագ փոփոխվող բազմաբևեռ աշխարհում ապրող մարդու համար բազմաթիվ են, և բոլորն էլ կարիք ունեն եթե ոչ հիմնավոր պատասխանի, ապա առնվազն աստվածաբանական քննարկման։

Մեր օրերում միջդավանական և միջկրոնական երկխոսության կողքին առաջնային պլան է մղվում միջգիտակարգային երկխոսությունը։ Քրիստոնեական աշխարհայացքը պետք է իր առաջարկն անի այլ գիտակարգերի հետ համագործակցության շրջանակներում թե՛ արժեքաբանական, թե՛ գոյաբանական և թե՛ իմացաբանական հարցերի վերաբերյալ։ Այդպիսով, քրիստոնյա հոգեբանը, քրիստոնյա կենսաբանը, քրիստոնյա աստղագետը ևն, պետք է աստվածաբանությունից ստանան իրենց ոլորտներում աշխատանքի բարոյական կողմին առնչվող հարցերի պատասխանները։ Օրինակ, քրիստոնեական աշխարհայացք ունեցող կենսաբանի համար էթիկայի հարցերում առաջնային է չվնասելը և ստեղծագործության միջոցով Արարչին փառաբանելը, ևն։ Բայց որպեսզի այդ պատասխանները ձևակերպվեն, անհրաժեշտ է, որ նախ և առաջ աստվածաբանն ինքը ճիշտ ձևակերպի իր գիտակարգի խնդիրը/պրոբլեմը մյուս գիտակարգերի հետ երկխոսելու նպատակով։

Այս առումով նախ և առաջ անհրաժեշտ է տերմինաբանական և լեզվական թարմացում՝ XXI դարում Եկեղեցու ջատագովությունն իրականացնելու համար։ Պետք է օգտագործվեն ժամանակակից փիլիսոփայության լեզուն, կաղապարները, մեթոդներն ու գաղափարներն աստվածաբանական ճշմարտությունները նորովի բացատրելու համար։ Օրինակի համար, նույն Գրիգոր Տաթևացին XIV դարում աստվածաբանական երկեր գրելիս կիրառում էր ժամանակի սխոլաստիկ մեթոդն ու եզրաբանությունը՝ ընթերցողին, մասնավորապես, իր ընդդիմախոս Լատին միսիոներներին հասկանալի լինելու և ժամանակի աստվածաբանական խոսույթում ավելի լավ ներգրավված լինելու համար։ XVIII դարում Սիմեոն Երևանցին հայ կաթոլիկների ու բողոքականների դեմ իր հակաճառությունը գրելիս բացարձակ այլ լեզու էր կիրառում՝ երբեմն անցնելով առօրեական քննարկումների՝ պարսկախառն լեզվով, քանի որ դա էր պահանջվում։ XXI դարն էլ իր պահանջներն է ներկայացնում, որոնց սթափ արձագանքելու համար առնվազն հարկավոր է թարմացված աստվածաբանական լեզվի և մեթոդների յուրացում։

Երկրորդ, անհրաժեշտ է վերագծել սեփական եկեղեցու ուղղադավանության և ուղղապաշտության սահմանները՝ ազատականի ու պահպանողականի միջև ընտրանքի, իրականությանը հարմարվելու հնարավորության և ավանդույթի նորովի վերահաստատման դիտանկյունից։ Միայն այս դեպքում արդեն հնարավոր կլինի նոր խնդիրներին ու մարտահրավերներին համապատասխանաբար արձագանքել, օրինակի համար, ասենք, առաջարկել Եկեղեցին որպես կայուն ու հարաճուն այլընտրանք XXI դարի սեկուլյար փոփոխական աշխարհին, դարձնել դա ելակետ կամ խնդիր/պրոբլեմ ու ծավալել շատ ավելի լայն ու տարողունակ քննարկում։

© Ա.Մ.Օ.

Theme: Overlay by Kaira