06.07.2023
Նախաբան
Էդիթ Շթայնը, նույն ինքը՝ Սուրբ Թերեզա Բենեդիկտա Խաչին, ծնվել է 1891 թ.-ին գերմանական Բրեսլաու քաղաքում (այսօր՝ Լեհաստանի Վրոքլավ քաղաքը), հրեական պահպանողական ընտանիքում։ 1904-ին թողել է հուդայականությունը, և, հակվելով աթեիզմի, զբաղվել գիտական գործունեությամբ։ Ուսանել է Էդմունդ Հուսերլին (1859-1938)՝ ֆենոմենոլոգիայի փիլիսոփայական ուղղության հիմնադրին, պաշտպանել իր ատենախոսությունը վերջինիս ղեկավարությամբ ու դարձել առաջին կին փիլիսոփա գիտաշխատողը Գերմանիայի պատմության մեջ, որն ընդունվել է ակադեմիական միջավայրում։ Երկու տարի Կարմիր Խաչում գթության քույր աշխատելուց հետո իր համար բացահայտել է կրոնը՝ որպես ֆենոմեն, ինչի արդյունքում 1922-ին ընդունել է Կաթոլիկ եկեղեցու դավանանքը, իսկ 1933-ին՝ դարձել Կարմելիտների կաթոլիկ միաբանության միանձնուհի։ Չնայած իր կրոնական պատկանելությանն ու հոգևոր կոչումին՝ որպես հրեուհի ձերբակալվել է ԷսԷս-ի կողմից և իր մահկանացուն կնքել Օսվենցիմի գազախցիկներից մեկում 1942-ին։ Սրբադասվել է 1998-ին՝ Հովհաննես-Պողոս II Պապի (1978-2005) կողմից։
Էդիթ Շթայնը միստիկոս-միանձնուհի էր, բայց միևնույն ժամանակ կարծում էր, որ քրիստոնյաները, լինելով թթխմոր կամ խմորիչ (Մատթ. 13:33, Ղուկ. 13:20-21), չպետք է մեկուսանան, այլ պետք է գործեն աշխարհիկ աշխարհում, ու այդպիսով ներմուծեն աստվածային կյանքն աշխարհի մեջ։ Շթայնի վերջին գործը՝ «Խաչի գիտությունը»՝ նվիրված միջնադարյան միստիկոս Խուան դե լա Կրուսին (Հովհաննես Խաչի), համարվում է նրա հետազոտական աշխատանքի պսակը, թեև մինչ այդ արդեն գրվել էին քրիստոնեական ապրումակցմանը, Սուրբ Ծննդյան խորհրդին և այլ հարցերի վերաբերող իր երկերը։
Կիսելով Էդիթ Շթայնի պատկերացումները քրիստոնյաների՝ որպես թթխմորի, կամ, Քրիստոսի խոսքով՝ երկրի աղի (Մատթ. 5:13-16) վերաբերյալ, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի առաքելություն աշխարհիկ աշխարհում գործելու՝ աշխարհը Քրիստոսով ներթափանցված դարձնելու համար, պարբերաբար ընթերցողի ուշադրությանն ենք ներկայացնելու Շթայնի երկերից ընտրված կարևոր հատվածների թարգմանությունը։
Աննա Մ. Օհանջանյան
* * *
Շթայնը կարծում էր, որ Աստծո հետ սերտ հաղորդակցությունը, բացարձակապես չլինելով փախուստ իրականությունից, դրդում է մարդուն անխուսափելիորեն կիսել Աստծո հոգածությունը բոլոր արարածների համար։ Արարչի հետ սիրով լեցուն այսպիսի հաղորդակցության արդյունքում ծնվում է ցանկություն՝ «տարածելու» ինքն իրեն դեպի ուրիշները՝ փոխանակման գթասիրտ գործողության միջոցով։ Շթայնը ժամանակի ընթացքում էր սովորել այս դասը, ինչպես որ ինքն է բացատրում իր դավանակից ընկերուհուն գրած նամակում [անգլ. թարգմ.]
Սուրբ Մագդալենա, Սպեյեր, 12-ը փետրվարի, 19283
Սիրելի քույր Կալիստա,
Աշխարհում՝ առանց խոչընդոտների8
Էդիթ Շթայնն ընկալում էր աշխարհը՝ որպես Աստծո փրկչական գործի թատերաբեմ, որովհետև նա զգում էր, որ մենք բոլորս պատկանում ենք Աստծուն և փոխադարձաբար կապված ենք միմյանց։ Խոչընդոտներն, որոնցից մենք պետք է վախենանք, նրանք են, որոնք ինքներս ենք ստեղծում [անգլ. թարգմ.]։
Մեկություն Աստծո հետ… Եթե Քրիստոս Գլուխն է, և մենք անդամները Խորհրդավոր Մարմնի, ապա մենք կապված ենք միմյանց՝ որպես անդամն անդամի, և բոլորս մեկ ենք Աստծո մեջ. աստվածային մի կյանք [է սա]։ Եթե Աստված մեր մեջ է, և եթե նա սեր է, ապա չի կարող այլ կերպ լինել, քան սիրել միմյանց։ Դրա համար, մեր սերը մեր եղբայրների և քույրերի նկատմամբ չափորոշիչն է Աստծո նկատմամբ մեր սիրո։ Բայց այն տարբեր է բնական, մարդկային սիրուց, որը ներազդում է մեկի կամ մյուսի վրա, ով կարող է մեզ հետ կապված լինել, կամ մտերիմ լինել մեզ հետ՝ նման խառնվածքի կամ ընդհանուր հետաքրքրությունների բերումով։ Մնացածը «օտարներ» են, որոնք մեզ չեն մտահոգում, գուցե անգամ իրենց ներկայությամբ ձանձրացնում են մեզ, այդու՝ սերն այնքան է հեռանում, որքան հնարավոր է։ Քրիստոնյայի համար չկա «օտար մարդ»։ Բոլոր դեպքերում նա «մերձավոր» է, որը մեզ մոտ է, և մեր կարիքն ամենից շատն ունի։ Տարբերություն չկա, թե արդյոք նա կապվա՞ծ է մեզ հետ, թե՞ ոչ, արդյոք մենք «հավանո՞ւմ» ենք նրան, թե՞ ոչ, արդյոք նա «բարոյապես արժանի՞» է օգնության, թե՞ ոչ։ Քրիստոսի սերը կապանքներ չի ճանաչում, այն երբեք չի դադարում, այն երբեք չի կորչում՝ ատելության կամ խարդախ խաղի հանդիպելիս։ Նա եկավ մեղավորների և ոչ թե արդարների համար։ Եթե Քրիստոսի սերն ապրում է մեր մեջ, ապա մենք վարվում ենք այնպես, ինչպես Ինքն արեց, և փնտրում ենք կորած ոչխարին։Պայքարել… ուրիշների համար9
Դորսթեն, Սուրբ Ծննդյան երկրորդ օր, 1932
Դաշտի շուշանները12
Դաշտի շուշանների և երկնքի թռչունների աստվածաշնչային պատկերը Էդիթ Շթայնը համադրում է ժամանակակից ապահովագրական երաշխիքի հետ՝ դրանով իսկ ներարկելով չափազանց արդիական մի նկատառում Աստծո նախախնամության նկատմամբ վստահության մասին մտածումներում։
Թարգմանությունը՝ Աննա Մ. Օհանջանյանի
Շարունակելի…
- Էդիթ Շթայնը յուրօրինակ բացատրություն էր տալիս հոգևոր «էքստասիսի» վիճակին՝ համարելով այն «ինքն իրենից դուրս գալու» գործողություն, այսինքն՝ Աստվածային սիրով ու շնորհով լցված քրիստոնյան ոչ թե պետք է մեկուսանար իր աստվածպաշտության մեջ, այլ գործեր աշխարհիկ աշխարհում, որպեսզի աստվածային կյանքը ներկրեր աշխարհ (Ա.Մ.Օ.)։
- Թարգմանությունը կատարվել է հետևյալ գրքից՝ Edith Stein (St. Teresa Benedicta of the Cross, O.C.D.), Essential Writings: Selected with an Introduction [by John Sullivan, O.C.D] (New York: Orbis Books, 2002).
- Stein, Essential Writings, 37–38.
- Նույն Տյառնընդառաջի անշարժ տոնն է, որը կաթոլիկները կոչում են նաև Աստվածածնի Մաքրագործման տոն և նշում փետրվարի 2-ին՝ ի տարբերություն հայերի, որոնք նշում են Տյառնընդառաջը փետրվարի 14-ին (Ա.Մ.Օ.)։
- Խոսքը Թովմա Աքվինացու «Հարցեր ճշմարտության մասին» երկի մասին է, որը Շթայնը լատիներենից գերմաներենի էր թարգմանում (անգլ. թարգմ.)։
- Նոր Կիրակին կամ Կրկնազատիկն է, որը Սուրբ Հարության կամ Զատկի տոնի հաջորդ կիրակին է (Ա.Մ.Օ.)։
- Ակնարկում է հոգևոր «էքստասիս»-ը կամ հափշտակությանը, որի մասին կեղծ-Դիոնիսիոս Արիոպագացին խոսում է իր «Աստվածային անուններ» երկում (անգլ. թարգմ.)։
- Stein, Essential Writings, 42– 43.
- Stein, Essential Writings, 60.
- Հովհաննու Ավետարանի «Էջմիածին» հայերեն թարգմանության մեջ այս համարը թարգմանվել է «այն հացը, որ ես կտամ, իմ մարմինն է, որը ես կտամ, որպեսզի աշխարհը կյանք ունենա», սակայն հունարենն ունի «ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς», որ բառացի թարգմանվում է՝ «աշխարհի կյանքի համար» (Ա.Մ.Օ.)։
- Նկատի ունի իրեն՝ որպես ապագա կարմելիտուհու, այն է՝ Կարմելիտների կամ Բոկոտն Կարմելիտների միաբանությանը միացած միանձնուհու, որոնք իրենց հիմնադրումից ի վեր համարվում էին ողորմություն հավաքող և դրանով ապրող միաբաններ (Ա.Մ.Օ.)։
- Stein, Essential Writings, 62.