Բազում ու զանազան են գայթակղության քարերը (հմմ. Ա Պետր. Բ 8), որոնց բախվելով մեր խեղճ հոտի միամիտ գառները գլորվում են կորստյան անդունդը, այդ պատճառով բոլոր քարերը միասին բարձրացնելուն զորությունս չբավականացրեց։ Եվ, ուրեմն, որոշեցի բարձրացնել գայթակղության միայն մի քար՝ հուսալով, որ կգտնվեն այլ քրիստոսասեր մարդիկ, որոնք կբարձրացնեն նաև մյուս քարերը։ Իսկ այդ բոլոր քարերի միջից ընտրեցի ես մեծագույն քարը, որն ամենից վնասակարն է Քրիստոսի բանավոր հոտի համար, և այդ քարն է Ընդհանրական Եկեղեցու ճշմարիտ նշանակության չիմացությունը։
Գևորգ Մխլայիմ Օղլու Կոստանդնուպոլսեցի (1681/85–1758), «Խաղաղարար մեկնութիւն եկեղեցւոյ»
ՎԵՐՋԻՆ ՆՅՈՒԹԵՐԸ
Աստվածաբանության «գեներացիայի» և քրիստոնեական ճշմարտությունները նորովի բացատրելու համար ամենաէականը, թերևս, աստվածաբանական խնդրի/պրոբլեմի ձևակերպումն է։ Այս առումով գիտական թեմաների ընտրության հարցում աստվածաբանություն գիտակարգի տարբեր ճյուղերի միջև նախապատվության անհամաչափություն է նկատվում: Սովորաբար նախապատվություն է տրվում հայրաբանական, մատենագրական, երբեմն բարոյախրատական թեմաներին, ինչպես օրինակ՝ Գրիգոր Տաթևացու, Ներսես Շնորհալու, Գրիգոր Նարեկացու կյանքն ու հայացքները, կամ վերջիններիս մատենագրությունը, կամ, ասենք, Մխիթար Գոշի առակների բարոյախրատական տարրը, որոնք գրեթե նորույթ չեն պարունակում։ Այսպիսի թեմաները հիմնականում աստվածաբանական խնդիր/պրոբլեմ չեն ձևակերպում, թեև կարող են և պարտավոր են, և ստացվում է, որ հայրաբանական կամ մատենագրական թեմաները, որոնք կարծես թե անցյալի ուսումնասիրությանն են միտված, դառնում են պարզապես ինքնանպատակ՝ ոչ միայն բացարձակապես չկամրջվելով ժամանակակից աշխարհում արդի խնդիրների հետ, չծառայելով այդ խնդիրների առաջացման խորքային ուսումնասիրությանն ու չառաջարկելով մերօրյա քրիստոնյային հնարավոր պատասխաններ, այլև անգամ չառաջարկելով անցյալի օբյեկտիվ ռեկոնստրուկցիա կամ հին ճշմարտությունների նորովի լուսաբանում։
Գրիգոր Նազիանզացին դեռ IV դարում սահմանել է, թե ով կարող է աստվածաբանել, և թե ինչ հատկանիշներով պետք է օժտված լինի անձը, որպեսզի կարողանա խոսել Աստծո մասին ուղղադավանության դիրքերից1։ IV դարում նրա հիմնական թիրախը «կեղծ աստվածաբաններն» էին։ Այսօր էլ հայաստանյան իրականության մեջ ունենք այդ խնդիրը. աստվածաբանի կրթություն չստացած, կամ թեկուզ աստվածաբանի կրթություն (թերի կամ լրիվ) ստացած ամեն անձ չէ, որ իրավունք ունի կոչվելու աստվածաբան, անգամ՝ աստվածաբան-հետազոտող, ավելին, ուղղադավանության շրջանակից դուրս մտքեր հայտնելով՝ դրանք համարել և մատուցել որպես քրիստոնեական աստվածաբանություն։ Այս առումով Նազիանզացու՝ դարեր առաջ հայտնած անհանգստությունը «կեղծ աստվածաբանների» վերաբերյալ խիստ արդիական է և մտահոգիչ։
Հայաստանում գիտական, ակադեմիական աստվածաբանության մասին խոսելու անհրաժեշտությունը վաղուց կա։ Թերևս ամենից անհրաժեշտն է լավ պատկերացնել աստվածաբանության՝ որպես գիտակարգի կարևորությունն այսօր՝ թե՛ միջդիսցիպլինար հետազոտություն իրականացնելու տեսանկյունից, թե՛ ակադեմիական աստվածաբանությունը՝ իրենց «աստվածաբանական» համարող զանազան համակարգերից և գիտակարգերից տարորոշելու համար։
Քրիստոսի բարուրը պատանքն է Նրա, սկիզբն է ու վախճանը, ժամանակի մեջ՝ մուտք հավերժության։ Բացվում է բարուր-պատանքը շերտ առ շերտ, աստիճանաբար՝ որպես Հայտնությունն Աստծո, որպես Ծրագիրը Նրա, դառնում է սուր՝ անցնելու Աստվածածնի անարատ սրտով, ծածկվում փրկչական արյան շիթերով, որ լցվի, փքվի բարուր-պատանքը, ու դառնա վրան, դառնա մի մակույկ, տուն-տանիք դառնա՝ հանգրվանելու քրիստոնյաներին։
Չնայած որ փիլիսոփաներն ու գիտնականները տարիներ շարունակ իրականացվող իրական և հեռահար մարդաբանական ուսումնասիրությունների միջոցով փորձում էին հիմնավորել, որ մշակույթները դասակարգման ենթակա չեն, իսլամի օրինակն ակնհայտորեն հակառակն է ապացուցում։
