Բազում ու զանազան են գայթակղության քարերը (հմմ. Ա Պետր. Բ 8), որոնց բախվելով մեր խեղճ հոտի միամիտ գառները գլորվում են կորստյան անդունդը, այդ պատճառով բոլոր քարերը միասին բարձրացնելուն զորությունս չբավականացրեց։ Եվ, ուրեմն, որոշեցի բարձրացնել գայթակղության միայն մի քար՝ հուսալով, որ կգտնվեն այլ քրիստոսասեր մարդիկ, որոնք կբարձրացնեն նաև մյուս քարերը։ Իսկ այդ բոլոր քարերի միջից ընտրեցի ես մեծագույն քարը, որն ամենից վնասակարն է Քրիստոսի բանավոր հոտի համար, և այդ քարն է Ընդհանրական Եկեղեցու ճշմարիտ նշանակության չիմացությունը։
Գևորգ Մխլայիմ Օղլու Կոստանդնուպոլսեցի (1681/85–1758), «Խաղաղարար մեկնութիւն եկեղեցւոյ»
ՎԵՐՋԻՆ ՆՅՈՒԹԵՐԸ
Մասն Գ․
Նախորդիվ ներկայացրել էինք XX դարի 60-ական թվականներից մինչև 1970-ականների վերջն ընկած ժամանակահատվածում էկումենիկ շարժման և ավելի լայն իմաստով՝ քրիստոնեության տարբեր ճյուղերի միջեկեղեցական, ինչպես նաև տարբեր կրոնների փոխհարաբերությունների շրջանակում տեղի ունեցած կարևոր հանդիպումները, իրադարձությունները: Ինչպես հոդվածաշարի Ա. և Բ. մասերում, այստեղ ևս ներառվել և հատկապես շեշտադրվել են Հայ Առաքելական եկեղեցու՝ էկումենիկ շարժմանը մասնակցության հետ կապված իրադարձությունները:
Այս անգամ մեր կազմած նյութն ընդգրկում է Ամենայն Հայոց Վազգեն Ա. Պալճան (1908-1955-1994 թթ.) կաթողիկոսի գահակալության շրջանը՝ 1980-1987 թթ. տեղի ունեցած նշանակալի իրադարձությունները: Այս ընթացքում՝ ԽՍՀՄ գոյության վերջին տասնամյակում, կրոնին վերաբերող հարցերի նկատմամբ սկսված մեղմացումը որոշակի ակտիվություն մտցրեց նաև միջեկեղեցական և միջկրոնական հարաբերություններում, միջեկեղեցական մակարդակում սկսվեց նաև ազգային հարցերի քննարկումը. օրինակ` Վազգեն Ա. հայրապետը տարբեր առիթներով և ձևաչափերով անդրադառնում է Մեծ եղեռնի միջազգային ճանաչման խնդրին․․․
VII
Իմ թանկագի՛ն Գարշելիկ,
Ինձ զարմացնում է քո այն հարցը, թե արդյո՞ք էական է հոգացյալիդ պահել անտարբեր քո գոյության կամ չգոյության առնչությամբ: Այս հարցը, համենայն դեպս մեր պայքարի ներկա փուլում, ունի Ստորին հրամանատարությունից եկող մեկ պատասխան: Մեր քաղաքականությունը դրա շուրջ հետևյալն է. թաք-նը-վել: Իհարկե, իրավիճակը միշտ չէ, որ այսպիսին է եղել, և հիմա մենք կանգնած ենք մեզ տանջող երկընտրանքի առաջ: Երբ մարդիկ չեն հավատում մեր գոյությանը, մենք չենք վայելում ուղիղ հարձակման ողջ հաճույքը և չենք կարողանում զբաղեցնել նրանց մոգությամբ: Մյուս կողմից, երբ նրանք մեզ հավատում են, մենք չենք կարողանում նրանց վերածել սկեպտիկների ու մատերիալիստների. hամենայն դեպս, առայժմ չենք կարողանում: Ես ահռելի հույսեր ունեմ, որ ժամանակի ընթացքում մենք կսովորենք՝ ինչպես զգայականացնել ու միֆականացնել նրանց գիտությունն այն աստիճան, որ արդյունքում հավատը (իհարկե, այլ անվանումով) մեր հանդեպ ներս կսողոսկի նրանց մեջ, մինչ մարդու միտքը փակ կլինի Թշնամու հավատի նկատմամբ: «Կենսական ուժի», սեքսի պաշտամունքի և հոգեվերլուծության որոշ դրույթների հանդեպ հավատը միանգամայն օգտակար կարող են լինել այս հարցում:
2016 թ․ սեպտեմբերի 21-ին Կիետիում (Իտալիա) Հռոմի Կաթոլիկ և Ուղղափառ (Օրթոդոքս) Եկեղեցիների միջև աստվածաբանական երկխոսության միասնական միջազգային հանձնաժողովը (Joint International Commission for Theological Dialogue between the Roman Catholic Church and the Orthodox Church) ընդունեց «Ժողովականությունը և առաջնայնությունը առաջին հազարամյակի ընթացքում. դեպի ընդհանուր ըմբռնում՝ Եկեղեցու միությանն ուղղված ծառայությանը» (Synodality and Primacy during the first Millennium: Towards a Common Understanding in Service to the Unity of the Church) վերնագրով փաստաթուղթ։
Սույն հոդվածի նպատակն է՝ բովանդակային վերլուծության արդյունքում գնահատել վերոնշյալ փաստաթղթի օգտակարությունը երրորդ հազարամյակի Եկեղեցու ներքին և արտաքին կյանքում։
Սույն թեմայի նպատակը Հովհաննես Ավետարանչի Հայտնության գրքում Զմյուռնիայի եկեղեցու պատգամի ներկայացումն է, քաղաքի, որ միջնադարում արժանացել է «Արևելքի աստղ», «Արևելքի փոքր Փարիզ», «Հոնիական ծովի թագուհի» և այլ կոչումների, ինչպես նաև այդ պատգամը քսաներորդ դարի քեմալական քաղաքականության համատեքստում նորովի արժևորելը: Զմյուռնիայի հայերի և հույների բնաջնջումից և նրանց թաղամասերի հրկիզումից մեկ դար է անցել, սակայն այս ողբերգությունն առ այսօր շարունակում է իր վրա սևեռել բազմաթիվ ուսումնասիրողների ուշադրությունը։ Այդ իսկ պատճառով, նախ հակիրճ անդրադառնանք Զմյուռնիայի հայերի ու հույների համայքների պատմությանը, ապա՝ տեսնենք, թե ինչպես է կապվում Հովհաննես Ավետարանչի պատգամում ամփոփված մարգարեությունը քեմալական կառավարության՝ այս համայնքների բնաջնջման հետ։
Երբ օրերը գնալով կարճանում են, երբ նորմալ ձմռանը առաջին ձյան փաթիլներն են իջնում, Սուրբ Ծննդի մասին մտքերը սկսում են հանդարտ ու մեղմորեն դուրս սպրդել, և [Սուրբ-Ծնունդ] բառից իսկ ինչ-որ հրաշալիք է հորդում, որ դիպչում է յուրաքանչյուր սրտի։ Անգամ այլակրոնները կամ բացարձակ անկրոնները, ում համար Բեթղեհեմի Մանկան պատմությունը ոչ մի իմաստ չունի, պատրաստվում են տոնին, ու անգամ ծրագրում՝ սփռելու դրա ուրախությունն այս ու այն կողմ։ [Տոնից] դեռ ամիսներ ու շաբաթներ առաջ ողջ աշխարհի վրա սիրո աղբյուրի նման հորդում է մի ջերմություն։ Սիրո և ուրախության տոնակատարություն. սա՛ է աստղը, որ համախմբում է ողջ մարդկությանը ձմեռվա առաջին ամիսներին։